نبود متولی متخصص و هوشمند، معضل اصلی پسماندهای الکترونیک

به گزارش خبرنگار گروه علمی ایرنا، همزمان با رشد چشمگیر تولید و مصرف انواع محصولات الکترونیکی در دنیا، شامل انواع باتری، لامپ‌های روشنائی، قطعات رایانه و مخابراتی و لوازم خانگی، در حال حاضر تهدیدی تحت عنوان پسماندهای الکترونیکی و چگونگی مدیریت و ساماندهی آن ایجاد شده است.
پسماندهای الکترونیکی از آنجا که دارای میزان قابل توجهی از فلزات و عناصر سمی مختلف هستند، به عنوان پسماندهای ویژه محسوب می شوند.
این پسماندها دارای آلودگی های سمی، بیماری زا و ماندگاری زیاد در محیط زیست می باشند و با وجود عناصر مختلفی در انها از جمله سرب، جیوه، آرسنیک، کادمیوم، مس، نیکل، روی، باریم، برلیوم، انواع پالستیک ها، آلومینیم، طلا، نقره، پالتین و مواد شیمیایی خطرناک، تهدیدی برای سلامت انسان و محیط زیست هستند.
تهدیدی که البته گفته می شود در کشورهای پیشرفته جهان با مدیریت صحیح به فرصت تبدیل شده است و در عین حال در ایران با افزایش روزانه حجم این زباله ها، هم اکنون از آن بعنوان یک معضل بزرگ نام برده می شود.
گفته می شود در کشورمان در حال حاضر هیچ برنامه مشخص و دقیقی به منظور ساماندهی پسماندهای الکترونیکی تعریف نشده و نبود یک نهاد و متولی خاص برای ساماندهی این پسماند ها باعث شده است این مسئولیت مهم، همچنان بر زمین بماند. اواخر سال گذشته بود که شهرداری تهران اعلام کرد: بر اساس مفاد قانون مدیریت و آیین‌نامه اجرایی آن، مدیریت اجرائی و بازیافت پسماندهای حاصل از وسایل برقی و الکترونیکی برعهده تولیدکنندگان و واردکنندگان این گونه وسائل است و در راستای رعایت قانون مدیریت پسماند و حفظ محیط زیست و پیشگیری از آثار زیانبار ناشی از دفن و دفع پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی و مدیریت بهینه آن‌ها، ضروری است کلیه وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، موسسات، نهادهای دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی اهتمام لازم جدی در ایفای وظایف محوله در قانون مدیریت پسماند را داشته باشند.
اما سالن اجتماعات دانشکده مهندسی معدن دانشگاه صنعتی امیر کبیر روز دوشنبه در آئین اختتامیه ‘نشست تخصصی بازیافت پسماندهای الکترونیکی’ و اهداء جوایز به برگزیدگان مسابقات تولید و بازیافت فلزات، میزبان جمعی از اساتید و متخصصان دانشگاهی، مسئولان وزارت صنعت، معدن و تجارت، ستاد توسعه فناوری حوزه انرژی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، سازمان حفاظت از محیط زیست و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بود.
در این میان، جای یک مسوول از سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران بعنوان یکی از متولیان اصلی این پسماندها با وجود اینکه به این نشست دعوت شده بودند بسیار خالی بود.
در ابتدای این نشست گزارشی از وضعیت کلی تولید قطعات الکترونیکی و بازیافت آن در قاره های مختلف ارایه شد.
بطوریکه سهم تولید پسماند در دو قاره آسیا و اروپا به جهت سهم تولیدی این دو قاره ها نسبت به سایر نقاط جهان بیشتر است.
پسماندهای خطرناکی که به تعبیر دکتر جوانبخت از شرکت مپنا با الکترونیکی شدن شهرها و فراگیر شدن تولید و واردات انواع و اقسام لوازم الکترونیکی که منبع اصلی انرژی آنها باتری ها هستند بسیار بیشتر خواهد شد.
جوانبخت با بیان اینکه، تولید یا واردات اتوبوس و خودروهای برقی نیازمند ایجاد ایستگاه های شارژ مرتبط است، مدیریت بهینه ذخیره سازی انرژی در سطح شبکه را در بخش برای کاهش هرچه بیشتر زباله های الکترونیک بسیار ضروری دانست.
اما یک فعال بخش خصوصی که خط تولید روبوتیک باتری لیتیوم را در کشور راه اندازی کرده است، بعنوان یکی از حاضران این نشست، ضمن اظهار نگرانی از آلودگی شدید خاک و آب بواسطه نبود یک سیستم صحیح دفع پسماند گفت: تنها چند کیلوگرم از مواد باتری کادیوم می تواند آب یک شهر را آلوده کند.
محسن خاکپور نهادینه سازی فرهنگ جداسازی انواع زباله ها از منازل و ایجاد عوامل انگیزشی در بین شهروندان مانند اقدام برخی کشورهای پیشرفته بسیار مهم خواند.
وی با بیان اینکه، نیروگاه ها در حجم وسیعی از باتری های کادمیومی استفاده می کنند، گفت: با یکسال دوندگی و تقبل هزینه جمع آوری از سطح شهر و اهداء سطل های مخصوص به فروشگاه های مربوطه به منظور جمع آوری ماهانه برای معدوم سازی اینگونه باتری ها گفت: متاسفانه همکاری مناسبی در این بخش صورت نمی گیرد و امیدوارم یک راهکار در این زمینه ایجاد و فرهنگ سازی شود.
خاکپور ادامه داد: باتری های کادمیوم در خیلی از کشورها ممنوع است و ورود آن با یک ضوابط بسیار سخت است اما در کشورمان این عنصر خطرناک برای محیط زیست از هیچ نظارتی و قانونی برخوردار نیست.

** گنگ بودن عملکرد اجرایی صندوق محیط زیست در بازیافت زباله الکترونیک
مهندس سیدصالح عامری نیز بعنوان یکی از فعالان حوزه دانش بنیان در این نشست، با تاکید بر اینکه در این بخش در سه حوزه می توان اقدامات موثر انجام داد، فرهنگ سازی در بخش جداسازی انواع زباله زمان بر دانست و گفت: مشارکت بخش های مختلف در مدیریت زباله های الکترونیک را همانطور که قانون آن هم موجود است بسیار با اهمیت است.
این فارغ التحصیل دانشگاه امیرکبیر با اشاره به انواع قوانینی که در این زمینه از سال ۱۳۹۳ از سوی برخی نهادهای مرتبط از جمله سازمان حفاظت محیط زیست در هیات وزیران تصویب رسیده است و در آن بر معدوم سازی و بازیافت بهینه زباله های خطرناک به امحاء مناسب تاکید شده است، گفت: متاسفانه هنوز بسیاری از مواد این قوانین از جمله حمایت از صندوق حمایت از محیط زیست به مرحله عملیاتی نرسیده است.
وی گفت: یک شرکتی که مواد الکترونیک شامل موبایل یا تلویزیون یا هر محصول الکترونیک دیگری وارد می کند موظف است درصدی از ارزش کالاهای وارداتی را به صندوق محیط زیست که وظیفه اش در واقع حمایت و سرمایه گذاری از بازیافت زباله های الکترونیک است وارد کند که برای مخاطبان چگونگی عملکرد اجرایی این صندوق برای حمایت از شهروندان و شرکت ها روشن نیست و گویی اتفاقی نیافتاده است.

**خروج بسیار ارزان پسماندهای ارزشمند از کشور از سوی دلالان خارجی
اما مهندس ابراهیم مرشد که در حال حاضردر قالب یک شرکت خصوصی در حوزه بازیافت پسماندها مشغول بکار است در سخنانی در این نشست فرهنگ سازی در این بخش را بسیار مهم و درعین حال نحوه اجرای این فرهنگ سازی را مهمتر دانست و گفت: فرهنگ سازی از طریق آموزش، رسانه، بروشور انجام می شود و حدود ۱۰ سال طول کشید که بحث جداسازی پسماند تر وخشک جا بیافتد درحالی که پسماند الکترونیک کمتر از پنج سالی است که به آن پرداخته می شود.
وی با اشاره به اینکه، هم اکنون متولی پسماند شهری شهرداری ها هستند که از طریق مزایده مناطق مختلف این پسماند را برای جمع آوری به یک سری پیمانکار می سپارند گفت: در این مسیر برای شتابدهی بحث فرهنگ سازی بایستی یک ارزش اضافه شود به طوریکه تحویل یک پسماند الکترونیک مضر برای محیط زیست همچون کشورهای پیشرفته از طرف دولت یک چیزی به شهروند داده شود که این بعنوان یک عامل انگیزشی سرعت فرهنگ سازی را افزایش می دهد.
مرشد در ادامه، بحث خروج از پسماند از کشور را یک تجارت بسیار سودآور ذکر کرد و گفت: بسیاری از قطعات ارزشمندی همچون بردهای الکترونیک رایانه یا موبایل بعنوان قسمت های ارزشمند از سوی دلال های ترک، چین و پاکستان از کشور خارج می شود.
وی با بیان اینکه، البته سازمان حفاظت محیط زیست از خروج این پسماندهای ارزشمند به دلیل آسیبی که برای محیط زیست دارند استقبال می کند، در عین حال گفت: قسمت اعظم این نوع زباله ها فلزات پایه و گرانبها هستند که بسیار ارزان از کشورمان خارج می شود و با باقی ماندن بخش های دیگر همچنان خطرات زیست محیطی برای کشورمان باقی می ماند.
مرشد تاکید کرد: این درحالی است که با جلوگیری از خروج پسماند الکترونیک ارزشمند، این مواد پایه قابل دسترس برای سرمایه گذاران داخل کشور باقی مانده و این از طرفی باعث کاهش کاهش قیمت پسماند در داخل کشور و از سوی دیگر تعداد سرمایه گذاران صنعت بازیافت نیز افزایش خواهد یافت.

**تکنولوژی های بازیافت برای تولیدکنندگان پسماند معرفی نشده است
کوروش صفایی مدیر برق و الکترونیک وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز در این نشست در سخنانی با تاکید براینکه، متاسفانه در بحث پسماند کشور مدیریت واحد وجود ندارد، افزود: معلوم نیست این کار برعهده شهرداری یا محیط زیست یا سازمان های دیگر است و از سویی نیز بحث فرهنگ سازی در کشورمان همواره با مشکل مواجه است.
وی یکی از سوالات بخش صنعت باتری کشور را عدم آشنایی با تکنولوژی های بازیافت پسماند ذکر کرد و گفت:بحث تکنولوژی بازیافت و توانایی ها در این حوزه بایستی بعنوان یک طرح تعریف شود و در این بخش می توان از ارتباط صنعت و دانشگاه بهره گیری کرد.
سلیمانی در ادامه همچنین، تهیه و اجرای دستورالعمل های مربوط به نحوه واردات تجهیزات یا قطعات الکترونیک از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت را به منظور روشن شدن تکلیف زباله های الکترونیکی خطرناک بسیار ضروری و قابل پیگیری دانست.

** برنامه ریزی در کمیسیون زیربنایی دولت برای پسماندها
اما دکتر بهرام طاهری مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز در این نشست با بیان اینکه، اصولا مدیریت پسماند زیر نظر وزارت کشور و در ادامه شهرداری ها است بدون اشاره به هرگونه عملکرد اجرایی در این بخش، اظهارداشت: معمولا جلسات بسیار مرتبی در کمیسیون زیربنایی دولت برای پرداختن به مسائل محیط زیست و انواع پسماندها از جمله الکترونیک و زیرشاخه های آن مانند باتری برگزار می شود و این کمیسیون برنامه ریزی هایی نیز برای سطح کشور داشته اند.
وی گفت: حاضران این نشست می توانند بعنوان بازوی علمی با کمیسیون زیربنایی دولت ارتباط داشته و لازم نیست کار از صفر شروع شود، ما در بخش نرم افزاری و جمع آوری داده های مربوط به بازیافت نیازمند اقداماتی هستیم.
طاهری با تاکید براینکه، خاک قسمت فراموش شده آلودگی است گفت: بنده طرحی را به نام درهم تنیدگی عوامل طبیعی به رئیس محیط زیست ارائه دادم و ایشان خواستند در رابطه با آن سیاست گذاری صورت گیرد، چراکه خاک، محیط زیست، تغییر اقلیم، آب و هوا و سلامت همه باهم در ارتباط هستند.

**ضایعات کالاهای الکترونیک در داخل کشور استحصال شود
اما مهندس محمدرضا اسپهبد دکترای مهندسی در زمین شناسی هسته ای و مهندسی خاک نیز در سخنانی با اشاره به اینکه اخیرا بعنوان مشاور به جمع ستاد توسعه فناوری حوزه انرژی معاونت علمی پیوسته است گفت: اولین بار سازمان انرژی اتمی که بنده از بنیان گذاران آن در اوائل سال ۱۳۴۱ با دو اتاق در دانشگاه تهران آغاز کردیم که بعدها گسترش یافت.
وی تاکید کرد: ما نباید بگذاریم فلزات گرانبها موجود در ضایعات الکترونیک صادر شود چراکه عناصر قیمتی دیگری همراه این فلزات است و ما بایستی در داخل کشورمان این فلزات را استحصال کنیم.
اسپهبد با بیان اینکه، مقدار زیادی از این محصولات فلزات گرانبها مورد استفاده در صنعت کشور است گفت: هنگامی که از نیکل و کبالت و کادمیوم صحبت می شود اینها در واقع فلز گرانبها نیستند بلکه در طبیعت با فلزات گرانبها دیگری همراه هستند و بعبارتی پلی متال هستند و ممکن است با اینها اورانیوم هم ظاهر شود.
وی با اشاره به وجود انواع کارخانجات صنعتی که تولید کننده انواع پسماندها و شیرآبه ها هستند گفت: این پسماندها و شیرآبه های آنها نباید بعنوان سد باطله نگریست بلکه باید دید اینها از چه چیزی تشکیل شده است و از آن بهره برداری کرد.

** نبود حتی یک شرکت دانش بنیان در حوزه بازیافت الکترونیک
ندا سادات خواسته، کارشناس ارشد ستاد توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و فضای مجازی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز در این نشست در سخنانی گفت: اگر طرح و گرنت خوبی در حوزه بازیافت پسماند به خصوص پسماندهای الکترونیک وجود داشته باشد به طور قطع ستاد فاوا برای تجاری سازی آن حمایت های لازم را خواهد داشت.
وی با اشاره به وجود بیش از ۳۵۰۰ شرکت دانش بنیان در کشور گفت: از بین این شرکت های دانش بنیان که حدود ۴۰ درصد آنها در حوزه آی تی فعال هستند متاسفانه حتی یک شرکت در حوزه بازیافت پسماند به خصوص الکترونیک وجود ندارد.

**صنعت بازیافت باتری فرسوده در کشور بومی شده، مشکل جای دیگری است
اما مهندس علی میرنژاد مدیر کل دفتر صنایع برق و الکترونیک وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز در اختتامیه نشست تخصصی بازیافت پسماندهای الکترونیکی، در سخنانی با اشاره به اینکه، شهرداری ها هم اکنون اماکنی را برای بازیافت زباله ها ایجاد کرده اند، گفت: البته وزارت صنعت نیز در راستای بحث بازیافت باتری های فرسوده اقدامات خوبی را صورت داده است.
وی ادامه داد: در سطح تکنولوژی های صنعتی واحدهایی صنعتی مناسبی برای بازیافت محصولات الکترونیکی در کشور ایجاد شده است که البته مشکلات ما در این خصوص مواردی خاص است، مانند چگونگی جمع آوری محصولات بازیافتی از منازل و رساندن آنها به این شرکت ها است.
مدیر کل دفتر صنایع برق و الکترونیک وزارت صنعت، معدن و تجارت، ایجاد یک روش مناسب برای رساندن کالاهای الکترونیک ضایعاتی همچون یخچال، تلویزیون، رایانه و لامپ را به کارخانجات ضایعاتی که مستلزم هزینه سنگینی است، را مشکل اصلی این وزارتخانه عنوان کرد.
میرنژاد با اشاره به تجربیات کشورهای پیشرفته در زمینه بازیافت پسماندهای الکترونیکی، اظهارداشت: در کشورمان تعدادی شرکت های بازیافت کننده راه اندازی شد اما به دلیل نبود خوراک اولیه تعطیل شدند.
وی گفت:متاسفانه هنوز در کشورمان برخلاف کشورهای پیشرفته سیکل جمع آوری ضایعات و زباله ها در کشورمان از مبداء به مقصد تعریف و مکانیزه نشده است و بسیاری از شهروندان ضایعات را در منازل نگهداری می کنند.
میرنژاد اظهارداشت:ایجاد و راه اندازی یک صنعت بسیار راحت است اما اینکه چطور بازیافت این صنعت به سمت بازیافت کننده رسانده شود بسیار مهم است و باید روش های به صرفه ای را برای هدایت زباله های صنعتی به کارخانجات بازیافت پیدا کرد.
مدیر کل دفتر صنایع برق و الکترونیک وزارت صنعت، معدن و تجارت در ادامه همچنین با اشاره به صادرات باتری های مستعمل به دلیل ارزش سرب موجود در آنها گفت: وزارت صنعت بر این اساس اخیرا صادرات سرب باتری ها را ممنوع اعلام کرده است.
وی اعلام کرد: وزارت صنعت، معدن و تجارت به طور حتم از هم افزایی و ارائه هرگونه طرح و پیشنهادی از سوی سازمان های شهرداری و معاونت علمی برای رفع معضل بازیافت زباله که مخل محیط زیست و سلامتی انسان است استقبال می کند.